مددکار می‌گفت:

شوهرم هفت سال پیش فوت کرد. برای همه‌ی ما سخت بود. یک سال و نیم بعدش رفته بودم لانگ‌آیلند که خونه‌ی یک زوج متقاضی فرزندخواندگی رو ببینم. در راه برگشت تصادف شدیدی کردم که با مرگ فاصله‌ی چندانی نداشتم. مدت زیادی در بیمارستان بودم. اگر دقت کرده باشین، از پله‌های خونه‌ی شما هم به آرومی بالا اومدم، چون اثرات اون تصادف هنوز باقی مونده.

با این ترتیب بچه‌ی اول بیست سال و این سه بچه فقط پونزده سال از حضور پدر استفاده کرده‌اند. ادامه داد:

وقتی بعد از ماه‌ها به خونه برگشتم، اوضاع عوض شده بود. زندگی از دستم در رفته بود. دختر دومم (که از روسیه اومده بود) از دست من عصبانی بود و کارمون به دعواهای سختی کشید. به مدت یک سال و نیم با هم حرف نمی‌زدیم. بعدتر که دوباره ارتباط رو برقرار کردیم، بروز داد که به نوعی عصبانیتش از این بوده که احساس می‌کرده من ترکشون کرده‌ام.

قبل‌تر در این مورد خونده بودم (و شاید هم نوشته باشم) که شاید در پس ذهن بچه‌های فرزندخوانده این نگرانی وجود داشته باشه که دوباره کسانی رو که دوست دارن از دست بدن و همین موضوع ممکنه باعث بعضی تنش‌ها و سرکشی‌های بچه‌ها بشه. در واقع قصدشون اذیت کردن و آزار دادن پدر و مادر نیست؛ بل‌که پدر و مادر براشون عزیز هستن و همین هم باعث ترس و نگرانی می‌شه: نکنه که این‌ها رو هم از دست بدن؛ و گفت:

وقتی کسی در مورد یک مشکل سوگواری می‌کنه، تنها برای اون مشکل سوگواری نمی‌کنه؛ بل‌که برای کل دردهای زندگی‌اش تا به الان سوگواری می‌کنه.

و باز هم قبل‌تر خونده بودم (و در نوشته‌های با عنوان چند خطی درباره‌ی غم نوشته بودم) که غم قدیمی ممکنه بعدتر به شکل جدیدی بروز پیدا کنه و خودش رو نشون بده.

مددکار می‌گفت:

نه من اهل ورزش بودم و نه شوهرم. زد و این سه بچه‌ی روس اهل ورزش در اومدن. استعدادهاشون در ورزش برای ما عجیب بود. کار ما هم این شده بود که این‌ها رو از این کلاس به اون کلاس و از این مسابقه به اون مسابقه ببریم و خودمون رو دنبال‌شون بکشونیم. دختر اول‌مون، یعنی دختر آمریکایی، به من و شوهرم شبیه بود: مثل سیب‌زمینی روی مبل ولو می‌شد و تلویزیون تماشا می‌کرد.

تذکر و هشدار زیاد شنیدیم که «شما نمی‌دونین که این بچه‌ها چه ژنی دارن». معلومه که ما نمی‌دونیم بچه‌ی فرزندخوانده چه ژنی داره، اما از همین موضوع هم استقبال می‌کنیم. به نظرم جزو زیبایی‌های فرزندخواندگیه که در بعضی موارد پدر و مادر ندونن که بچه چه «ژن»ای داره (البته این عبارت «داشتن یک ژن به خصوص» خیلی هم دقیق نیست). خیلی چیزهاش معلوم نیست، مثل قیافه‌اش. استعدادهاش هم نامعلوم هستن و منتظر شگفتی هستیم (هرچند که شاید هم شگفتی‌ای در کار نباشه و خیلی به خودمون شبیه بشه). اما مثلن جالب خواهد بود که ببینیم در یک خانواده، پدر و مادر استعداد محدودی در موسیقی دارن و بچه قابلیت‌های شگفت‌انگیزی از خودش بروز می‌ده. وقتی از تفاوت صحبت می‌کنیم، من چنین چیزهایی بیش‌تر به ذهنم می‌رسه. یاد گفته‌های بعضی از دوستان می‌افتم که نگران وجود «ژن قاتل بودن» در بچه بودن!

ادامه داد:

دختر دومم می‌گفت بالاخره این دست‌های بزرگ روسی به یه دردی خوردن: الان ماساژور موفقی شده و من هم همیشه از سرویس ماساژ مجانی‌اش استفاده می‌کنم.

این رو هم اضافه کنم که تاثیر ژن به اون سادگی هم نیست که خیلی وقت‌ها فکر می‌کنیم. به این معنا که الزامن برای هر خصوصیت یا هر خروجی‌ای یک ژن به خصوص نداریم که اون ژن رو داشته باشیم یا نداشته باشیم. تا جایی که من متوجه شده‌ام، شبکه‌ای از ژن‌ها داریم که با هم در تعامل (interaction) هستن و موجب بروز بعضی خروجی‌ها (مثل یک خصوصیت ظاهری یا یک ویژگی رفتاری به خصوص یا یک بیماری) می‌شن. وقتی هم صحبت از تعامل در یک شبکه می‌شه، مساله به مراتب پیچیده‌تر از اونیه که بشه با چند ساده‌سازی ساده و ارتباط دادن اجزا به خروجی، نتیجه رو پیش‌بینی کرد.

زبان که تنها یاد گرفتن جمله‌ها و کلمه‌ها نیست. قسمت عمده‌ای از زبان رو در ارتباط‌های اجتماعی یاد می‌گیریم. این بچه‌ها هم در محیط بسته‌ی پرورشگاه بودن و هیچ‌وقت ارتباطات گسترده‌ای نداشتن. دختر دوم من در پنج سالگی از روسیه اومد؛ هیچ وقت زبان رو به درستی یاد نگرفت. هنوز هم انگلیسی‌اش خرابه. اون اول‌ها باباش بهش گفت برو از تو آشپزخونه برای من زیرسیگاری (ashtray) رو بیار. این هم گفت چشم و پرید رفت. مدت زیادی گذشت و ازش خبری نشد. من رفتم آشپزخونه و دیدم اون وسط ایستاده و داره هاج و واج دور و بر رو نگاه می‌کنه. فهمیدم که این معنی زیرسیگاری رو نمی‌دونه و فقط داره به اشیا نگاه می‌کنه که شاید بفهمه کدومشونه. بهش گفتم می‌دونی زیرسیگاری چیه؟ گفت نه! گفتم همون چیزی که خاکستر سیگار رو توش می‌ریزن؛ توی اون کمده. دخترم هم زیرسیگاری رو برداشت و خوش و خندان برد و به پدرش داد.

به یاد خودم افتادم که گاهی که معنی بعضی کلمه‌های انگلیسی رو نمی‌فهمم، دست از تلاش بر نمی‌دارم و سعی می‌کنم بل‌که با نگاه کردن به اشیا بفهمم منظور چه چیزی بوده.

دخترم برای زبان مشکل داشت و در ضمن در پرسیدن سوال تعلل می‌کرد. نمی‌خواست همیشه سوال بپرسه و سعی می‌کرد گاهی خودش بفهمه که منظور چیه. در مهدکودک هم برای بازی با بچه‌ها مشکل داشت؛ یک بار بچه‌ها می‌خواسته‌ان خاله‌بازی کنن و یکی از دخترها گفته من مادرم و تو هم پدر. برو برای این عروسک پوشک بیار. دختر من هم هاج و واج تماشا می‌کرده؛ اصلن نمی‌دونسته پوشک چی هست. در روسیه پوشک ندیده بوده: اون‌ها لباس رو به بچه می‌پوشونن، بعد که بچه لباس رو کثیف می‌کنه، کل لباس رو عوض می‌کنن. مربی مهدکودک با من صحبت کرد و گفت دخترت مشکل ارتباط داره.

البته فقط مشکل دختر مددکار نیست و مشکل من هم هست. وقتی با همکارها حرف می‌زنم، معنی خیلی حرف‌ها رو نمی‌فهمم و گاهی از سوال پرسیدن زیاد هم خجالت می‌کشم. اگر بخوام همیشه سوال بپرسم، گاهی مجبورم برای هر موضوع ریز و درشتی سوال بپرسم.

دختر دومم در ریاضی و فیزیک هیچ مشکلی نداشت و همیشه جزو به‌ترین‌ها بود. از اون طرف در زبان و ادبیات و دیکته همیشه مشکل داشت و تا امروز هم مشکل داره. حرف زدنش هم مشکل داره.

گاهی دختر اولم می‌گفت که این سه تا با هم خواهر و برادر هستن، ولی من خواهرشون نیستم. اینا یه گروه هستن و من هیچ وقت نمی‌تونم با اینا یکی بشم. بهش گفتم من و بابات خواهر و برادر هستیم؟ هیچ زن و شوهری خواهر و برادر هستن؟ آدم‌ها می‌تونن خیلی به هم نزدیک باشن، بدون این که رابطه‌ی خونی داشته باشن. تو و خواهر و برادرهات هم همین‌طور هستین.

یاد گفته‌ی یکی از دوستان افتادم که می‌گفت «شما هیچ وقت این بچه رو بچه‌ی خودتون ندونین و به اون هم بفهمونین که بچه‌ی شما نیست».

بچه‌ها خاطره‌ای از پرورشگاه ندارن، به جز دختر دومم که تنها چیزی که یادشه اینه که برای این که سیر بشن، از درخت توت می‌کنده‌اند و می‌خورده‌اند. وقتی بچه‌ها رو گرفتیم، مشکل تغذیه‌ای داشتن. پوست‌شون شفاف بود و رگ‌هاشون دیده می‌شد. جثه‌های ریزی داشتن و لباس‌های بچه‌های سن و سال خودشون براشون زیادی بزرگ بود. مجبور بودیم از لباس‌های بچه‌های یکی دو سال کوچیک‌تر از هرکدوم‌شون استفاده کنیم. وقتی داشتیم از پرورشگاه بیرون می‌اومدیم و بچه‌ها رو می‌آوردیم، یکی از مربی‌ها (یا شاید مدیر پرورشگاه) گفت نگران تغذیه‌شون نباشین؛ این‌ها مثل سگ می‌مونن، هرچی بذارین جلوشون می‌خورن.

البته شاید الان وضعیت پرورشگاه‌ها به‌تر شده باشه. امیدوارم.

یکی از پسرها مثل سنجاب عادت داشت غذا برمی‌داشت و این طرف و اون طرف مخفی می‌کرد. احتمالن یک جور واکنش ناخودآگاه بود. ما به مقدار زیاد غذا جلوی دستش می‌گذاشتیم و سعی می‌کردیم بهش بفهمونیم که غذا به اندازه‌ی کافی هست و همیشه هم در دسترسه، اما باز هم به این عادت مخفی کردنش ادامه می‌داد. گاهی می‌دیدیم از زیر مبل یا از داخل کمد لباس‌ها یا از توی تشک، مواد غذایی درمیاد. این هم شاید مثل سنجاب، گاهی فراموش می‌کرد غذاها رو کجا گذاشته.

در مورد محدودیت منابع در پرورشگاه، مثل کم‌بود غذا، قبل‌تر خونده بودم. در این مورد ظاهرن یکی از راه‌های کارا اینه که پدر و مادر همیشه به مقدار زیاد غذا جلوی دست بچه بگذارن تا کم‌کم محدودیت‌های پرورشگاه رو فراموش کنه. ظاهرن هم موضوع قابل حل و ساده‌ایه.

در پرورشگاه تازه با بچه‌ها آشنا شده بودیم. پسر کوچیکم که اون زمان دو سالش بود، گفت توالت. من هم خوشحال شدم که پس این بچه انگلیسی بلده!

البته شوخی می‌کرد. خودش هم می‌دونسته این کلمه در روسی و انگلیسی مشابهه.

دستش رو گرفتم و رفتیم به سمت جایی که به نظر می‌اومد دستشویی باشه. دستم رو کشید و به طرف جایی برد که به آشپزخونه شبیه‌تر بود. روی کابینت‌ها تعداد زیادی ظرف شبیه به قابلمه بود که روی هرکدوم اسم یکی از بچه‌ها نوشته شده بود. پسرم قابلمه‌ی خودش رو برداشت، روی زمین گذاشت، کارش رو انجام داد، قابلمه رو خالی کرد و سر جاش گذاشت. من نفهمیدم کل این اتفاق‌ها چه طور افتاد. اصلن نفهمیدم این اسم خودش رو روی قابلمه از کجا یادگرفته بود. تنها به این فکر کردم که چه بلایی به سر بچه‌ی دو ساله آورده‌ان که چنین کاری رو یاد گرفته؟

وقتی به پرورشگاه رفتم، فقط دلم می‌خواست می‌تونستم همه‌ی این شصت بچه رو با خودم بردارم و بیارم و بزرگ بکنم. خیلی سخت بود دیدن این که این بچه‌ها در این شرایط زندگی می‌کنن.

گاهی به بعضی دوستان می‌گیم که شرایط تغییر کرده و مجبوریم شرط حداکثر سنی رو برای دخترمون از دو سال به سه سال افزایش بدیم. جمله‌هایی (بالاخره ناخوشایند) می‌شنویم مثل این که «این بچه شکل گرفته، دیگه فایده نداره» یا «قبول نکنین، بگین نمی‌خوایم». اما این دوستان نمی‌گن که با مخالفت کردن ما، مشکل اون بچه حل نمی‌شه. اون بچه، به هر حال، فارغ از گذشته‌اش و شرایطش و سنش، حق داره که از داشتن پدر و مادر برخوردار باشه. حالا گیریم دولت‌ها کوتاهی کرده باشن، اما به هر حال مشکل بچه سر جاشه. خیلی لذت‌بخش بود که دیدیم کسی گفت رفته پرورشگاه، دیده شرایط بچه‌ها بده، دلش خواسته همه رو برداره بیاره، فارغ از وضعیت و شرایط بچه‌ها. یاد صحبت یکی از دوستان افتادم که چیزی می‌گفت در این مایه که «پدرم اعتقاد داره که آدم باید ماشین رو نو بخره که از توی زرورق دربیاره. شاید درستش این باشه که به همین ترتیب، آدم بچه‌ی بیولوژیکی بیاره که از توی زرورق درش بیاره».

آیا بچه‌های زیستی با بچه‌های فرزندخوانده فرق دارن؟ البته که فرق دارن! از همون اول که بچه به دنیا نیومده، داره از مادر و پدر و محیط اطراف تاثیر می‌گیره. بچه‌ای که از اول تولد یا حتا بعدتر از خانواده‌اش جدا می‌شه و در پرورشگاه زندگی می‌کنه و بعد شاید دوباره مجبور بشه با یک پدر و مادر جدید ارتباط عاطفی برقرار بکنه، با بچه‌ای که همیشه، حتا قبل از تولد، در یک محیط آروم بوده، فرق داره. شاید یک بچه‌ی فرزندخوانده به این راحتی روی آرامش رو نبینه و زمان و کار و تلاش و انرژی زیادی از طرف پدر و مادر برای کمک بهش لازم باشه.

دوستان زیادی داشتیم و داریم که احتمالن از روی خیرخواهی مساله‌ای شبیه به این رو گوش‌زد می‌کردن و می‌کنن. باید اعتراف کنم که اکثرن هم این بحث‌ها جزو بحث‌های جالب و هیجان انگیز نبوده. در مورد مددکار فرق می‌کرد. کسی بود که خبر داشت و روی هوا حرف نمی‌زد. در ضمن کسی بود که سختی کشیده بود و به این کار اعتقاد داشت. خیلی فرق داره با کسی که می‌نشینه و بدون پس‌زمینه‌ی لازم، نظریه‌های روان‌شناسی و ژنتیک ارایه می‌ده.

اون اوایل این دو پسر نگاه‌شون به خواهرشون بود. سر میز غذا، هر چیزی که جلوشون می‌گذاشتیم، پسرها دست نمی‌زدن. اول خواهر امتحان می‌کرد. بعد اون تایید می‌کرد که این‌ها بخورن یا نخورن. برای همین من گاهی مجبور بودم دور از چشم خواهرشون بعضی غذاها رو بهشون بدم که طعمش رو بچشن؛ وگرنه با این ترتیب هیچ راهی نبود که این‌ها بعضی غذاها رو امتحان بکنن.

پسرها تا قبل از این خواهرشون رو به خواهری نمی‌شناختن؛ در واقع در پرورشگاه هم جداگانه نگهداری می‌شده‌اند. به این خونه که اومده‌اند، شروع کرده‌اند به حرف‌شنوی از خواهرشون. شاید دیده‌اند که تنها کسیه که ازشون بزرگ‌تره و زبون‌شون رو بلده و تصمیم گرفته‌اند که به اون اقتدا کنن!

اول‌ها خیلی سخت بود. سر میز شام می‌نشستیم، من و شوهرم و دختر اولم انگلیسی حرف می‌زدیم. این سه تا بچه هم با هم روسی حرف می‌زدن. هر از گاهی هم یکی‌شون می‌گفت مامان و همه به من نگاه می‌کردن. جلوی چشم من داشتن در مورد من حرف می‌زدن و من نمی‌فهمیدم چی می‌گن.

قبل‌تر خانواده‌های فرزندخوانده دیده بودیم. بعضی‌ها رو سرپایی و سریع ملاقات کردیم و بعضی هم خونه‌شون رفتیم و شام خوردیم و با بچه‌ها صحبت کردیم. اما در هیچ مورد تا این اندازه از جزییات و ریزه‌کاری‌های پشت پرده باخبر نشده بودیم.

روسی که بلد نبودم. در ضمن می‌خواستم به این بچه‌ها مفهوم خیابون رو یاد بدم، چرا که تا به حال خیابون ندیده بودن. برای همین می‌بردم‌شون کنار خیابون و به زمین اشاره می‌کردم و می‌گفتم «دا» (به روسی به معنای بله). بعد می‌بردم‌شون وسط خیابون و باز هم به زمین اشاره می‌کردم و می‌گفتم «نیت» (به روسی به معنای نخیر).